Trong lịch sử ngoại giao Việt Nam, ít ai có thể sánh được với tầm vóc của nhà thơ, nhà báo, nhà ngoại giao Xuân Thủy. Tên thật là Nguyễn Trọng Nhâm, ông sinh năm 1912 tại Hà Đông (nay là Hà Nội), trong một gia đình có truyền thống Nho giáo. Ngay từ nhỏ, ông đã sớm bộc lộ tinh thần yêu nước và tham gia các phong trào chống Pháp.
Năm 1932, Nguyễn Trọng Nhâm giác ngộ cách mạng và bắt đầu sử dụng báo chí như một vũ khí đấu tranh. Bút danh Xuân Thủy ra đời từ đó, gắn liền với ông suốt cuộc đời. Năm 1945, ông tham gia Tổng khởi nghĩa và giữ nhiều vị trí quan trọng trong chính quyền cách mạng, từ Trưởng ban tuyên truyền của Việt Minh đến Ủy viên Ban Thường trực Quốc hội khóa I.
Khởi đầu sự nghiệp ngoại giao từ những ngày đầu thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Xuân Thủy đã tháp tùng Chủ tịch Hồ Chí Minh trong nhiều cuộc đàm phán quan trọng. Ông được đánh giá là người hoạt động xuất sắc trong cả ba lĩnh vực: đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân.
Giai đoạn 1968-1973, Xuân Thủy để lại dấu ấn đậm nét với vai trò Trưởng đoàn đàm phán tại Hội nghị Paris về Việt Nam. Trong khi phía Mỹ liên tục thay đổi Trưởng đoàn, ông vẫn kiên định giữ vững lập trường, góp phần làm nên thắng lợi lịch sử.
Không chỉ là một nhà ngoại giao lỗi lạc, Xuân Thủy còn là người đóng góp lớn cho sự phát triển của báo chí Việt Nam. Ông tham gia chỉ đạo và chuẩn bị cho sự ra đời của nhiều cơ quan báo chí quan trọng như Đài Tiếng nói Việt Nam và Thông tấn xã Việt Nam.
Cả đời Xuân Thủy sống giản dị, không màng danh lợi. Ông nhiều lần hiến tặng nhà cửa, từ chối đề bạt để nhường cơ hội cho thế hệ sau. Tổng Bí thư Trường Chinh từng nhận xét: “Ở anh Xuân Thủy người ta thấy có sự kết hợp hài hòa giữa tài năng và đức độ, giữa tính cách dân tộc truyền thống và văn minh thời đại”.
Xuân Thủy mãi mãi là tấm gương sáng về lòng yêu nước, tài trí và đức độ, xứng đáng là người học trò của Bác Hồ.
