Vì sao ‘Công tử Bạc Liêu’ gây tranh cãi dữ dội

Một cuộc tranh luận nổ ra sau hai tuần Công tử Bạc Liêu trình chiếu. Bộ phim của Lý Minh Thắng đang vấp phải sự phản ứng từ một số nhà nghiên cứu văn hóa lẫn khán giả. Ngoài việc phim gây thất vọng với kịch bản hời hợt, tác phẩm bị cho là xây dựng méo mó hình tượng Công tử Bạc Liêu.

Tri Thức – Znews có cuộc trao đổi với PGS.TS Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội về những tranh cãi, phản ứng xoay quanh bộ phim điện ảnh Công tử Bạc Liêu.

‘Sáng tạo nhưng không được làm méo mó hình tượng có thật’

– Những ngày qua, bộ phim ‘Công tử Bạc Liêu’ của đạo diễn Lý Minh Thắng đang vấp phải phản ứng từ một số nhà nghiên cứu, nhà văn lẫn khán giả. Không ít ý kiến cho rằng tác phẩm làm sai lệch, méo mó hình tượng Công tử Bạc Liêu. Quan điểm của ông?

– Tôi cho rằng, câu chuyện xoay quanh bộ phim Công tử Bạc Liêu và những ý kiến trái chiều từ các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử, và cả công chúng đã phản ánh một vấn đề quen thuộc nhưng không kém phần nhạy cảm trong nền điện ảnh Việt Nam: ranh giới giữa sáng tạo nghệ thuật và sự tôn trọng lịch sử. Đây là một thách thức lớn đối với bất kỳ nhà làm phim nào khi lựa chọn khai thác nhân vật lịch sử hay văn hóa quen thuộc, đặc biệt là những nhân vật đã ăn sâu vào tiềm thức cộng đồng.

Điện ảnh, trước hết, là nghệ thuật. Nó đòi hỏi sự sáng tạo và khả năng kể câu chuyện theo cách mới mẻ để thu hút khán giả. Tuy nhiên, sáng tạo không thể đi ngược lại sự thật lịch sử hoặc làm méo mó hình tượng những nhân vật có thật. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cảm xúc của khán giả mà còn dễ gây hiểu lầm về di sản văn hóa mà bộ phim hướng đến. Với Công tử Bạc Liêu, việc cân bằng giữa yếu tố hư cấu để làm phim hấp dẫn và sự chân thực cần thiết để tôn trọng lịch sử là một bài toán khó nhưng không phải không giải được.

Hình ảnh Song Luân trong vai Ba Hơn Công tử Bạc Liêu.

Công chúng ngày nay ngày càng yêu cầu cao hơn từ điện ảnh Việt Nam, không chỉ ở yếu tố kỹ thuật hay giải trí, mà còn ở trách nhiệm trong việc xây dựng những câu chuyện mang tính giáo dục và gìn giữ giá trị văn hóa. Trong bối cảnh này, các nhà làm phim có thể coi những phản ứng từ giới nghiên cứu và cả công chúng là cơ hội quý giá để hoàn thiện sản phẩm của mình, không chỉ đơn thuần dừng lại ở việc thỏa mãn thị hiếu mà còn đáp ứng được những tiêu chuẩn cao hơn về chất lượng nội dung.

Dẫu vậy, chúng ta cũng cần ghi nhận và ủng hộ nỗ lực của những người làm phim Việt khi họ dám chọn các đề tài mang tính lịch sử và văn hóa – vốn luôn là những thách thức lớn. Để xây dựng một nền điện ảnh mạnh, chúng ta cần những bộ phim không ngại khai phá những nhân vật, câu chuyện đã quen thuộc, miễn là sự sáng tạo được đặt trong một khuôn khổ thấu hiểu và tôn trọng.

Phim lịch sử không nhất thiết phải khô cứng hoặc bị bó buộc vào những giới hạn khắt khe của tài liệu. Nó hoàn toàn có thể là không gian để nhà làm phim bay bổng với trí tưởng tượng, mang đến những góc nhìn mới mẻ, cảm xúc mạnh mẽ. Tuy nhiên, yếu tố sáng tạo đó phải dựa trên nền tảng nghiên cứu kỹ lưỡng và sự thấu đáo trong cách truyền tải thông điệp.

Nhìn rộng hơn, thay vì chỉ tập trung vào những sai sót, chúng ta nên xem Công tử Bạc Liêu là một tín hiệu tích cực cho thấy điện ảnh Việt Nam đang dần dám đối mặt với những thách thức lớn hơn, cả về nội dung lẫn kỹ thuật. Đây là cơ hội để thúc đẩy những cuộc đối thoại mang tính xây dựng giữa các nhà làm phim, giới nghiên cứu và khán giả, nhằm hướng đến một nền điện ảnh vừa sáng tạo, vừa có chiều sâu, vừa đủ sức lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam.

– Ngoài việc phim bị chê về kịch bản, cách xây dựng nhân vật hời hợt, nguyên nhân lớn nhất dẫn tới việc bộ phim nhận phản ứng gay gắt là gì, theo ông?

– Công tử Bạc Liêu vấp phải những tranh luận bởi nó chạm đến một nhân vật đã trở thành biểu tượng văn hóa quen thuộc của vùng Nam Bộ, gắn liền với ký ức cộng đồng về sự giàu có, hào hoa và phong cách sống đặc biệt. Khi khai thác hình tượng này, phim đã đứng trước áp lực lớn: vừa phải giữ được sự trung thực lịch sử, vừa đáp ứng nhu cầu sáng tạo để thu hút khán giả.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tranh cãi là việc tác phẩm bị cho là đã làm “méo mó” hình tượng Công tử Bạc Liêu. Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử, bộ phim đã không tái hiện đúng bản chất của nhân vật, mà thay vào đó, thêm thắt những yếu tố hư cấu khiến hình tượng trở nên xa lạ, thậm chí sai lệch. Điều này đặc biệt nhạy cảm khi nhân vật Công tử Bạc Liêu không chỉ là một cá nhân mà còn là hình tượng của cả một thời kỳ và một vùng đất.

Ngoài ra, phản ứng tiêu cực còn đến từ kỳ vọng lớn của công chúng về những tác phẩm tái hiện lịch sử. Phim lịch sử, dù là sản phẩm giải trí, vẫn được kỳ vọng là công cụ giúp gìn giữ ký ức và truyền tải những giá trị văn hóa. Nếu không tôn trọng sự thật, phim dễ khiến khán giả cảm thấy bị xem nhẹ, đồng thời làm xói mòn niềm tin vào dòng phim lịch sử Việt Nam.

Một khía cạnh khác gây tranh luận là ranh giới giữa sáng tạo nghệ thuật và trách nhiệm với lịch sử. Dù điện ảnh có quyền hư cấu, nhưng việc khai thác nhân vật có thật đòi hỏi sự cẩn trọng, nhất là khi tác phẩm được quảng bá như một câu chuyện mang tính chất “lịch sử”. Thiếu sự cân bằng giữa yếu tố hư cấu và thực tế có thể dẫn đến cảm giác phim đang “giải trí hóa” lịch sử mà không mang lại giá trị sâu sắc nào.

Cuối cùng, sự tranh cãi cũng phản ánh một thực trạng phổ biến của nền điện ảnh Việt Nam: công chúng ngày càng khắt khe hơn với những bộ phim liên quan đến lịch sử và văn hóa, đòi hỏi các nhà làm phim phải không ngừng cải thiện về nội dung, cách kể chuyện và trách nhiệm truyền tải thông điệp.

– Không ít khán giả còn kêu gọi tẩy chay Công tử Bạc Liêu?

– Việc một bộ phận khán giả kêu gọi tẩy chay Công tử Bạc Liêu là một phản ứng tiêu cực, cần được nhìn nhận cẩn trọng. Trong bối cảnh điện ảnh Việt Nam đang nỗ lực phát triển và khẳng định mình, việc ủng hộ các sản phẩm nội địa – kể cả khi có những tranh luận hay sai sót – là điều quan trọng để xây dựng một nền điện ảnh trưởng thành, đa dạng và bền vững.

Trước hết, như tôi đã nói, phim ảnh là sản phẩm của sáng tạo nghệ thuật, và sáng tạo luôn chứa đựng rủi ro. Không phải bộ phim nào cũng hoàn hảo ngay từ đầu, đặc biệt là với các tác phẩm khai thác đề tài lịch sử, nơi sự nhạy cảm về văn hóa và giá trị cộng đồng dễ dàng dẫn đến tranh cãi. Tuy nhiên, những tranh luận xoay quanh phim không nên bị xem như lý do để tẩy chay mà cần được coi là cơ hội để các nhà làm phim lắng nghe, tiếp thu và hoàn thiện mình.

Thay vì cấm đoán hoặc loại bỏ hoàn toàn một tác phẩm, chúng ta nên khuyến khích đối thoại cởi mở giữa các nhà làm phim, giới nghiên cứu và khán giả. Những tranh luận như vậy không chỉ giúp cải thiện chất lượng phim mà còn góp phần tạo ra một môi trường điện ảnh lành mạnh, nơi các ý kiến đa chiều được tôn trọng và lắng nghe. Đây cũng là cách để nền điện ảnh Việt Nam học hỏi và trưởng thành, thay vì bị kìm hãm bởi sự chỉ trích gay gắt.

Bộ phim mới nhất của Lý Minh Thắng vấp phải phản ứng từ một số nhà nghiên cứu, nhà văn và khán giả.

Ngoài ra, chúng ta cần nhìn nhận công bằng rằng làm phim lịch sử hay văn hóa là một thách thức lớn, đòi hỏi sự đầu tư về thời gian, kinh phí và công sức. Dám khai thác các đề tài khó này đã là một bước đi đáng ghi nhận của những nhà làm phim Việt.

Điện ảnh Việt Nam cần sự ủng hộ của khán giả để trưởng thành. Mỗi bộ phim, dù thành công hay có thiếu sót, đều là một bước đi trên hành trình dài hơi này. Thay vì tẩy chay, chúng ta nên góp ý mang tính xây dựng, đồng thời khích lệ các nhà làm phim tiếp tục sáng tạo và cải thiện. Điều này không chỉ tốt cho nền điện ảnh mà còn giúp khán giả có nhiều cơ hội hơn để tiếp cận những câu chuyện sâu sắc, gần gũi với văn hóa và lịch sử của chính mình.

‘Đạo diễn nên nghiêm túc nhìn nhận’

– Trước những phản ứng của giới chuyên môn cùng khán giả, đạo diễn, nhà sản xuất nên làm gì trong thời điểm này?

– Trước những khen, chê và phản ứng từ giới quan sát, nhà văn hóa hay khán giả, đạo diễn và nhà sản xuất cần giữ thái độ cầu thị, bình tĩnh và chuyên nghiệp. Đây không chỉ là cơ hội để lắng nghe, học hỏi mà còn là dịp để khẳng định trách nhiệm của mình đối với tác phẩm và khán giả.

Việc đầu tiên là cần lắng nghe một cách chân thành. Những ý kiến từ các nhà văn hóa, chuyên gia lịch sử hay khán giả đều có giá trị, giúp nhà làm phim nhìn nhận rõ hơn những điểm mạnh và yếu của tác phẩm. Phản ứng tiêu cực không phải lúc nào cũng là sự tấn công cá nhân, mà nhiều khi là lời cảnh tỉnh hoặc những kỳ vọng từ khán giả yêu mến văn hóa, lịch sử của dân tộc. Thái độ tiếp thu và sẵn sàng đối thoại sẽ tạo cầu nối để giải tỏa hiểu lầm và xây dựng lòng tin.

Bên cạnh đó, đạo diễn và nhà sản xuất nên truyền đạt rõ ràng quan điểm và mục tiêu nghệ thuật của mình. Nếu bộ phim mang tính phóng tác hay sáng tạo, cần giải thích lý do cho những lựa chọn đó, đồng thời khẳng định tinh thần tôn trọng lịch sử và văn hóa đã được duy trì. Việc minh bạch trong ý đồ sáng tạo không chỉ giúp khán giả hiểu sâu hơn về tác phẩm mà còn giảm bớt những tranh cãi không đáng có.

Đối với những phản ứng chỉ trích, nhà làm phim nên xem xét chúng một cách khách quan. Nếu những sai sót hoặc hạn chế thực sự tồn tại, việc thừa nhận và rút kinh nghiệm là điều cần thiết. Điều này không làm giảm giá trị của người sáng tạo mà ngược lại, thể hiện sự trưởng thành và chuyên nghiệp. Trong trường hợp cần thiết, có thể điều chỉnh hoặc bổ sung thông tin để làm rõ hơn ý nghĩa tác phẩm, thậm chí xem xét việc chỉnh sửa nếu các phản ứng tiêu cực ảnh hưởng lớn đến uy tín hoặc thông điệp mà bộ phim muốn truyền tải.

Quan trọng hơn, đạo diễn và nhà sản xuất cần kiên định với con đường sáng tạo của mình, miễn là nó dựa trên sự tôn trọng lịch sử và văn hóa. Điện ảnh là nghệ thuật kể chuyện, và những góc nhìn mới mẻ luôn cần thiết để làm phong phú thêm cách chúng ta tiếp cận quá khứ. Tuy nhiên, sự sáng tạo phải được đặt trong giới hạn của trách nhiệm xã hội, đảm bảo rằng tác phẩm không gây tổn hại đến các giá trị cốt lõi hoặc làm lệch lạc nhận thức của khán giả.

Đạo diễn Lý Minh Thắng (áo đen) cùng nghệ sĩ Thành Lộc, Kaity Nguyễn.

Cuối cùng, đối thoại với khán giả và giới chuyên môn không chỉ dừng lại ở việc phản hồi mà còn mở ra những cuộc thảo luận sâu sắc hơn về cách kể chuyện, tái hiện lịch sử và xây dựng các giá trị văn hóa trong điện ảnh. Thay vì né tránh hay phản ứng tiêu cực, sự chuyên nghiệp và cầu tiến chính là con đường để nâng tầm điện ảnh Việt Nam và khẳng định vị thế của mình trong lòng công chúng.

– Bài học cho nhà làm phim khi phóng tác từ các tác phẩm văn học hay liên quan đến những sự kiện lịch sử của Việt Nam là gì, theo ông?

– Khi thực hiện những bộ phim về lịch sử hoặc nhân vật có thật, đạo diễn và nhà sản xuất cần đặc biệt cẩn trọng để tránh những phản ứng tiêu cực từ khán giả và giới chuyên môn. Trước hết, nghiên cứu kỹ lưỡng và trung thực với lịch sử là điều không thể thiếu. Bối cảnh, sự kiện, và nhân vật phải được tái hiện dựa trên những tư liệu chính xác, kết hợp với sự tham vấn từ các chuyên gia và cố vấn lịch sử. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính xác thực mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với di sản văn hóa và cộng đồng.

Sự sáng tạo trong điện ảnh là yếu tố quan trọng, nhưng cần được đặt trong khuôn khổ của sự tinh tế và trách nhiệm. Những thay đổi, hư cấu phải giữ đúng tinh thần và giá trị cốt lõi của nhân vật hoặc sự kiện lịch sử. Việc thay đổi quá mức hoặc bóp méo có thể dẫn đến những phản ứng gay gắt từ phía khán giả, đặc biệt với những đề tài nhạy cảm. Đồng thời, giao tiếp minh bạch với khán giả ngay từ đầu cũng là cách để định hướng nhận thức và kỳ vọng. Nếu bộ phim có yếu tố phóng tác, việc công khai điều này trong các chiến dịch truyền thông sẽ giúp giảm bớt tranh cãi không cần thiết.

Đạo diễn và nhà sản xuất cũng cần chú ý đến cách thể hiện nhân vật và các sự kiện quan trọng. Tính nhạy cảm trong lời thoại, hình ảnh và thông điệp cần được xử lý một cách khéo léo, để vừa đảm bảo sự hấp dẫn nghệ thuật vừa tránh gây tổn thương hoặc phản ứng mạnh mẽ từ cộng đồng. Tổ chức các buổi chiếu thử, lắng nghe ý kiến từ khán giả và giới chuyên môn trong quá trình sản xuất là cách hiệu quả để nhận diện các vấn đề tiềm ẩn và chỉnh sửa kịp thời.

Bên cạnh đó, trách nhiệm xã hội luôn là một yếu tố then chốt. Phim ảnh không chỉ là sản phẩm giải trí, mà còn là công cụ giáo dục, bảo tồn và lan tỏa giá trị văn hóa. Mỗi quyết định sáng tạo đều phải được cân nhắc kỹ lưỡng, bởi chúng có thể ảnh hưởng lớn đến nhận thức của khán giả, đặc biệt là thế hệ trẻ. Sự cẩn trọng và ý thức trách nhiệm này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro bị phản ứng mà còn tạo điều kiện để bộ phim thực sự chạm đến trái tim người xem, góp phần nâng tầm nền điện ảnh Việt Nam.